Wielu z nas kocha się w malarstwie rosyjskim w jego kolorystyce i wierności obyczajowej… Rosyjski artysta malarz Ilia Maszkow urodzony 29 lipca 1871 we wsi Michajłowskiej nad – Donem jest twórcą oryginalnym – takim okazał się od samego początku, zaistniał jako wyjątkowy tytaniczny gigantoman , dlatego po studiach został od razu wziętym członkiem grupy „Bubnowyj Walet” w Moskwie. A trzeba powiedzieć, że należało wtedy pokazać nie lada co i być ciekawym – Najciekawszym z jego życia twórczo – artystycznego jest fakt, że w okresie najtrudniejszym: totalitarnej transformacji porewolucyjnej, udało się jemu jako znanemu artyście, utrzymać w środowisku, nie będąc nękanym przez bolszewików i pozostać na czele najważniejszych awangardowych malarzy rosyjskich aż do końca swego okresu twórczego. Zatem wspomnijmy fakty: naukę i drogę twórczą rozpoczął w 1890 roku na moskiewskiej Szkole Malarstwa Rzeźby i Architektury, terminując pod kierunkiem Walentina Sierowa i Konstantina Korowina. Ilia uczył się malarstwa także w pracowni Apolinarego Wasniecowa. W czasie studiów wyróżniał się zamiłowaniem do jaskrawej kolorystyki i osadzania tej oryginalnej formy kolorystycznej w swoich różnych cyklach malarskich. Jeżeli wziąć pod uwagę wszystkie martwe natury artysty, od których zaczynał także portrety i malarstwo sytuacyjne oraz pejzaże obdarzone słońcem, są one od samego początku malowane bardzo soczystymi barwami. Były przecież malowane ekspresyjnie i łączone pogrubionymi finezyjnymi ciemnymi liniami, co stwarzało niesamowity kontrast – obrazy te, jak na ówczesny okres, bardzo epatowały – „świeciły” i przyciągały oko widza. Tak zakomponowane cale cykle wspaniale harmonizują z sobą w dalszym okresie twórczym – Pokazują jak powstawały poszczególne etapy twórcze artysty i choć to bardzo różne tematyki, jak: (wspomniane) natury, pejzaże i krajobrazy czy nawet akty, są one niezwykle kreowane osobowo. Wiemy, że sztuka nie zna granic i szybko rozprzestrzenia się wokół, o ile przemawia werbalnym charakterem do widza, to Ilia Maszkow, wiedzący czego chce, stawiał przede wszystkim na odrębność. Wiemy dziś, że wówczas zamierzył on taką formę, jakby wręcz zapożyczył z mekki malarstwa z Paryża, ale to nie prawda – On sam stworzył swój styl zarażając obszary wolne w malarstwie rosyjskim do zagospodarowania… Jak patrzymy dziś, nawet po tak długim czasie, malowane obiekty są wciąż bardzo świeże, a przecież to co najmniej sto lat wstecz – Jak wspomniałem- Ilia Maszkow nigdy nie wzorował się na malarzach okresu z tzw. „Bud Paryskich”, gdzie wielu migrowało po szkołach, nie komunikował się z tamtą mekką sztuki, a jednak doszedł do podobnych imaginacji i technik dorównując ówczesnym imaginacjom całej awangardowej sztuki europejskiej – Wracając do innych tematów artystycznych, zwłaszcza do malowanych scen – trzeba powiedzieć, że budował on bardzo oryginalnie ekspansywne kompozycje … Malował, być może jak wielu wybranych charakterystycznych przyjaciół, choć czasem analogicznie – wydaje mi się, w stylu nie co odbiegającym od Marca Chagalla, który także był kolorystą. Postacie u Ilii Maszkowa rzadko lewitują, ale są jakby związane z sobą emocjonalnie, związane na żywo – W pewnych cyklach obrazów przejawiały się inspiracje folklorem i bardzo oryginalnym wyraźnym wystrojem malowanych wnętrz, obrusów (pod martwymi naturami), czy faktur na tłach, gdzie np. w centralnej części malowanych drugoplanowo postaci pojawiają się dodatkowe tła, lub kurtyny, współgrające z postaciami pierwszoplanowymi, np. w towarzystwie koni – Pojawiają się też w tle okna jako kolejne mniejsze tła… co w efekcie tworzy wielowymiarowość całej perspektywy, a nawet sceny teatralne – To bardzo ciekawy niepowtarzalny charakter metafizyczny danej chwili i miejsca, taki stan rzeczy dobarwia i dopowiada o niesamowitej namiętności i pasji tego twórcy… I tu jeszcze raz trzeba zawrócić do początków, kiedy patrzymy na ten pierwszy okres twórczy Ilii Maszkowa zauważamy jak sukcesywnie stopniowo ekspresyjne smugi farb wibrują, a nawet eksplodują, są zawrotne dla tych wyważonych, zdawałoby się spokojnych, kompozycji gdzie dominują jasne zielenie i przejrzyste błękity, ugry, pomarańcz… To widać, znów przy naturach martwych np.: z arbuzami czy dyniami, a także w tych specjalnie zestawionych kompozycjach, o których napomykam, celowo zakomponowanych, czy choćby w sportretowaniu samego aktu. Farby są tu nakładane uderzeniami pędzla w stylu zbliżonym do abstrakcji podświetlonej światłem: iluminacyjnie cienie są wtedy konkretne, ale co ciekawe harmonijnie współgrają i spływają z obiektu to znów nawracają wzrok na siebie i współpracują z sobą tworząc efekty iluminacji trój-wymiaru całej perspektywy na danym obrazie. Jest to wręcz ważną kwintesencją każdego dzieła tamtego okresu awangardy. Zdarzało się tak, że malowane „ludowe” rzeźby rosyjskie w tych martwych naturach pojawiają się na pierwszym planie i w ich tłach drugoplanowo, wibrują (wspomniane już) sylwetki na obiektach lub zwierzętach – To odrębność… odrealniony widok – świat nowej wizji kompozycyjnej, czasem z pogranicza cyrku, czego nie brakowało artyście. Główną gamę barwną olejów na płótnach wyznaczały same tony (kolorów) mówiące przede wszystkim o nastroju medium artysty, to tony przede wszystkim „niezabrudzone” brązem lub czernią. Pojawiały się one jednak oszczędnie np. obok czerwieni czy ultramarynu… Jednakże dalszą materię malarską tworzyły wciąż warstwy nałożone na siebie bezpośrednio na płótnie i ekspresyjnie rozprowadzane… Wydaje się, że trzeba było do takiego stylu odwagi, ale ta ekspresja była zapisana w cechach artysty. Twórczość Ilii Maszkowa zaliczana jest dziś do bardzo ważnej – przełomowej transformacji artystycznej jaka następowała w całym nowym malarstwie rosyjskim. Jest wręcz łącznikiem malarstwa wywodzącego się z Ważnych Szkół Rosyjskich prącego ku malarstwu europejskiemu. Malarstwo rosyjskie we wszystkich swoich okresach było i jest jak wiemy bardzo namiętne i zmysłowe… Jest bardzo bogate i jedyne w swoim rodzaju. A malarstwo Ilii Maszkowa to twórczość szczególna nasączona nie tylko tematyką refleksyjną budowaną na imaginacjach burzliwego czasu w Rosji, ale i danego okresu… Okres tworzenia Ilii Maszkowa to czasy pozornie napawające wzniosłością i nadzieją oraz swobodą i nowym oddechem… Maszkow doświadczony artysta wchodząc później siłą rzeczy w okres po rewolucyjny społecznie nie malował socrealistycznych scen i postaci, unikał kontaktu z decydentami… unikał po prostu… sierpa i młota… Pokazywał jedynie nastroje i zew ducha oraz stan bystrości społecznej… Twórczość Ilii Maszkowa to przede wszystkim transformacja ideowa i estetyczna ukazująca jędrność społeczną i bunt…
Należy zatem wrócić i wspomnieć, że Ilia Maszkow zaraz po ukończeniu studiów założył własną pracownię, chcąc być odrębnym malarzem, wykształcił wielu uczniów, a kilku z nich zaistniało szerzej i na stałe weszło jak on do malarstwa rosyjskiego. Wspomnieć należy, że do jego uczniów zaliczali się m.in. Wiera Rochlina, Paweł Sokołow-Skala i Magdalena Werigo. Dziś Jego obrazy znajdują się m.in. w zbiorach Galerii Trietiakowskiej i Muzeum Rosyjskiego w Petersburgu i wielu zbiorach prywatnych za granicą. Działał prężnie i nie poddawał się celom rewolucji 1917 r. Stawał się już bardzo znanym malarzem, choć nie politykował, ale jakby „na odczepnego” popełnił zaledwie kilka obrazów symbolizujących epokę bolszewicką w Rosji, ale kiedy żyje się w oku nowej władzy która rządzi bezgranicznie… chcąc mieć wpływ na wszystko – artysta musiał chronić siebie oraz swoje środowisko – Owszem! popełnił później kilka dzieł hołdujących bolszewizm – A to zdarzało się artystom wszelkiej maści, gdy byli pod presją psychiczną i fizyczną, kiedy stawiani wobec trudnych wyborów i ich skutków musieli wciąż wybierać – My jako Polacy dobrze ten stan rzeczy znamy, kiedy w sztuce panował socrealizm?
Reasumując można powiedzieć: malarstwo Ilii Maszkowa jest niesamowite estetycznie… oryginalne i bardzo kolorystyczne, szczere, a tym samym bardzo osobliwe… Twórca cały czas malował intensywnie, ale i dawał do rozumienia wszem i wobec, że to jego malowanie nie jest aż tak ważne dla dysydentów systemu bolszewickiego czyli politycznego – a taki zawsze pozyskuje dla siebie twórstwo wszelkich artystów. Dzięki temu jego styl pozostaje czysty – raczej pokazuje obyczajowe elementy, energię duchową, pokazuje podskórnie ludowość i charakter ludzi, nie jest skalane socrealistycznymi symbolami i komunistycznymi gwiazdami co bardzo nastraja… – Pytanie: jak malarstwo to przetrwało? – Nie jest wiadomo do końca, ale jest ono jak inne dzieła pewnego rodzaju dokumentem ukazującym wigor artysty i odbiorcy w tamtym surowym i siermiężnym okresie nieustającej filozofii możnowładztwa …
– Artysta zmarł 20 marca 1944 w Moskwie, jako wielki znany twórca nie zarażony choroba komunizmu…
Zbyszek Ikona – Kresowaty
